شرکت مرغ اجداد دیزباد

EDS: ویروس کاهش تخم‌گذاری و افت تولید مرغ‌های تخم‌گذار

سندرم کاهش تخم‌گذاری (EDS) یک بیماری ویروسی مهم در مرغ‌های تخم‌گذار است که با کاهش ناگهانی تولید تخم‌مرغ مشخص می‌شود. دلیل اصلی این کاهش، تولید تعداد قابل توجهی تخم با پوسته نرم یا بدون پوسته است که اغلب توسط مرغ‌ها خورده شده و در نتیجه تعداد تخم‌های قابل فروش کاهش می یابد. در این مقاله به بررسی کلی این بیماری و مقایسه آن با سایر عوامل موثر بر افت تولید تخم مرغ در مزارع پرورش طیور صنعتی می پردازیم.

سندرم کاهش تخم‌گذاری (EDS) در مرغ‌های تخم‌گذار

سندرم کاهش تخم‌گذاری یا Egg Drop Syndrome (EDS)، یک بیماری ویروسی است که عمدتاً مرغ‌های تخم‌گذار را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری با تولید تخم‌هایی با پوسته نازک یا حتی بدون پوسته در پرندگانی که ظاهراً سالم به نظر می‌رسند، شناخته می‌شود و می‌تواند باعث کاهش ناگهانی ۱۰ تا ۴۰ درصدی تولید تخم‌مرغ یا نرسیدن به اهداف تولیدی شود.

تشخیص ابتدای بیماری به دلیل اینکه مرغ‌ها تخم‌های بدون پوسته را می‌خورند، دشوار است و معمولاً تنها غشاهای تخم باقی می‌مانند که نشانه‌ای ظریف و آسان برای نادیده گرفتن هستند.

این اختلال بیشتر در مرغ‌های تخم‌گذار صنعتی مشاهده می‌شود، اما سایر پرندگان از جمله اردک و غاز نیز می‌توانند به‌عنوان مخزن طبیعی ویروس عمل کنند. تمامی نژادها و گروه‌های سنی مرغ‌ها مستعد ابتلا هستند، اما شدت بیماری در مرغ‌های مادر گوشتی و نژادهایی که تخم‌های رنگی تولید می‌کنند، معمولاً بیشتر است.

عامل ایجادکننده سندرم کاهش تخم‌گذاری (EDS)

عامل اصلی سندرم کاهش تخم‌گذاری (EDS) یک ویروس آدنوویروس به نام Duck adenovirus-1 است که به اختصار با نام EDSV نیز شناخته می‌شود. دوره نهفتگی این ویروس معمولاً ۳ تا ۵ روز طول می‌کشد و مدت بیماری بین ۴ تا ۱۰ هفته متغیر است.

راه‌های انتقال بیماری EDS

ویروس EDS می‌تواند به دو روش اصلی منتقل شود:

۱. انتقال عمودی (Vertical Transmission)

ویروس از مرغ مادر آلوده به جوجه‌ها منتقل می‌شود. این ویروس در مجاری تخم‌گذاری (Oviduct) مرغ باقی می‌ماند و از طریق تخم‌های آلوده به نسل بعد منتقل می‌شود. جوجه‌هایی که از تخم‌های آلوده هچ می‌شوند، به ظاهر سالم هستند اما ویروس را حمل کرده و می‌توانند در آینده منبع آلودگی باشند.

۲. انتقال افقی (Horizontal Transmission)

انتقال افقی از طریق تماس مستقیم یا غیرمستقیم بین پرندگان رخ می‌دهد و شامل موارد زیر است:

• تماس با مدفوع و ترشحات پرندگان آلوده (انتقال مدفوعی ـ دهانی)

• مصرف آب و خوراک آلوده

• استفاده از تجهیزات، قفس‌ها، وسایل حمل‌ونقل و کارگران آلوده

• احتمال انتقال مکانیکی توسط پرندگان وحشی مانند اردک‌ها و غازها، که مخزن طبیعی ویروس هستند

• استفاده از سوزن‌های واکسیناسیون مشترک

• آلودگی محیطی در مرغداری‌هایی که بهداشت ضعیف دارند

الگوهای گسترش بیماری

بیماری EDS معمولاً بر اساس روش‌های انتقال به سه الگوی اصلی تقسیم می‌شود:

1. EDS کلاسیک: آلودگی گله‌های مادر و انتقال ویروس از طریق تخم. ویروس معمولاً به صورت نهفته باقی می‌ماند تا جوجه‌ها به بلوغ جنسی برسند. سپس ویروس از طریق تخم و مدفوع دفع شده و سایر پرندگان حساس را آلوده می‌کند.

2. EDS اندمیک: انتقال افقی ویروس در طول دوره تخم‌گذاری که بیشتر در مرغداری‌های صنعتی تخم‌گذار مشاهده می‌شود.

3. EDS تک‌گیر: ناشی از تماس مستقیم با اردک‌ها یا غازهای اهلی و یا مصرف آب آلوده به فضولات پرندگان وحشی. هرچند این نوع آلودگی کمتر رخ می‌دهد، اما می‌تواند به تدریج منجر به شکل اندمیک بیماری شود.

علائم و ویژگی‌های سندرم کاهش تخم‌گذاری (EDS)

یکی از نخستین نشانه‌های EDS در گله‌های حساس، تغییر رنگ تخم‌ها است. تخم‌ها معمولاً ابتدا رنگ‌پریده ظاهر می‌شوند و به‌تدریج به تخم‌های با پوسته نازک، نرم یا بدون پوسته تبدیل می‌شوند. جالب است که کیفیت داخلی تخم‌مرغ تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد و میزان تولید کلی تخم تقریباً ثابت می‌ماند، اما تعداد تخم‌های قابل فروش یا مصرف بین ۱۰ تا ۴۰٪ کاهش می‌یابد. پس از گذشت مدتی، تولید معمولاً به سطح طبیعی بازمی‌گردد. این بیماری بر باروری و جوجه‌درآوری تخم‌هایی که پوسته طبیعی دارند، تأثیر نمی‌گذارد.

به طور کلی، ویژگی‌های بارز سندرم کاهش تخم‌گذاری شامل موارد زیر است:

• کاهش ناگهانی یا تدریجی تعداد تخم‌های تولید شده

• تولید تخم‌هایی با پوسته نازک، شکننده یا بدون پوسته

• تغییر رنگ پوسته تخم، معمولاً بی‌رنگ یا کم‌رنگ شدن

• عدم بروز علائم بالینی شدید در خود مرغ‌ها؛ پرندگان معمولاً سالم و بدون نشانه بیماری به نظر می‌رسند

چگونه سندرم افت تولید تخم مرغ تشخیص داده می شود؟

تشخیصEDS  معمولاً با مشاهده کاهش ناگهانی تولید و بروز تخم‌های کم‌رنگ، پوسته‌نازک، نرم یا بدون پوسته در گله‌ای سالم مطرح می‌شود.  گاهی علائم خفیف و گذرای افسردگی، اسهال ملایم یا هر دو مشاهده می‌شود. این بیماری از نیوکاسل و آنفلوانزای پرندگان به دلیل نبود علائم عمومی و از برونشیت عفونی به دلیل عدم وجود علائم تنفسی، نبود تخم‌های شیار‌دار و بدشکل و عدم کاهش کیفیت داخلی تخم‌مرغ قابل افتراق است.  برای تأیید از آزمایش‌های سرولوژیک (HI، ELISA، SN) و روش‌های مولکولی PCR) و ELISA آنتی‌ژن) و جداسازی ویروس در جنین اردک یا غاز استفاده می‌گردد. انتخاب مرغ‌های تولیدکننده تخم‌های غیرطبیعی برای نمونه‌گیری اهمیت ویژه ای دارد.

چه شرایطی ممکن است با سندرم کاهش تخم‌گذاری اشتباه گرفته شوند؟

عوامل مختلفی می‌توانند بر کیفیت پوسته و میزان تولید تخم‌مرغ تأثیر بگذارند و گاهی با سندرم کاهش تخم‌گذاری (EDS) اشتباه گرفته شوند. از جمله این عوامل می‌توان به سایر بیماری‌های عفونی مثل نیوکاسل، آنفولانزا، برونشیت عفونی و مایکوپلاسموز، کمبودهای تغذیه‌ای، مایکوتوکسین‌ها و شرایط مدیریتی نامناسب اشاره کرد. بنابراین انجام تشخیص تفریقی دقیق برای تمایز EDS از سایر علل ضروری است.

کنترل و پیشگیری از سندرم کاهش تخم‌گذاری (EDS)

در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای بیماری EDS وجود ندارد، اما با رعایت مجموعه‌ای از اقدامات مدیریتی و پیشگیرانه می‌توان از شیوع آن جلوگیری کرد یا شدت آن را کاهش داد. راهکارهای اصلی شامل موارد زیر هستند:

1. رعایت بهداشت و قرنطینه: اصول بهداشتی در سالن‌ها و قرنطینه گله‌های جدید می‌تواند از ورود ویروس جلوگیری کند.

2. جلوگیری از تماس با پرندگان وحشی: به‌ویژه اردک‌ها و غازها که به عنوان مخزن طبیعی ویروس عمل می‌کنند.

3. استفاده از تجهیزات اختصاصی: برای هر مزرعه تجهیزات جداگانه استفاده شود و سینی‌ها و وسایل تخم‌مرغ به طور منظم ضدعفونی شوند.

4. جداسازی پرندگان: مرغ‌ها باید از سایر پرندگان، به‌ویژه پرندگان آبزی، جدا نگه داشته شوند.

5. کنترل منابع آب: آب مصرفی مرغ‌ها باید ضدعفونی و کلرزنی شود تا ویروس منتقل نشود.

6. واکسیناسیون گله‌ها: استفاده از واکسن‌های غیرفعال همراه با ادجوانت روغنی برای گله‌های مادر و تخم‌گذار بسیار مؤثر است. این واکسیناسیون معمولاً در سن ۱۴ تا ۱۸ هفتگی انجام می‌شود و در صورت اجرای صحیح، تا حد زیادی از بروز بیماری پیشگیری می‌کند.